Emekli maaşına haciz gelir mi konusu şimdiye kadar rıza verilmiş olması halinde bir tartışma söz konusu iken Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurul kararı üzerine yeniden gündeme gelmiştir.
Emekli vatandaşların kişilere borçlarından ve banka kredilerinden kaynaklı borçları nedeniyle karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri, emekli maaşlarının haczedilmesidir. Uygulamada bazen, borçlunun emekli maaşı hesabı olup olmadığına bakılmaksızın, doğrudan 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 89. maddesi uyarınca haciz ihbarnamesi gönderilmekte ve hesaplara bloke konulabilmekte ya da önceden alınmış muvafakatler ile maaş haczi yapılabilmektedir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 93. maddesi gereğince, emekli aylıkları üçüncü kişilere devir, temlik ve haciz edilemez. Ancak aynı maddede, “bu aylıkların, nafaka borçları ile Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilecek alacaklar için haczedilebileceği” düzenlenmiştir. Dolayısıyla, istisnalar dışında genel kural olarak emekli maaşına haciz konulması borçlunun açık rızasına bağlıdır.
5510 sayılı Kanun’un 93/1 maddesi, “MADDE 93- (Değişik birinci fıkra: 17/4/2008-5754/56 md.) Bu Kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler; 88 inci maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Bu fıkraya göre haczi yasaklanan gelir, aylık ve ödeneklerin haczedilmesine ilişkin talepler, borçlunun muvafakati bulunmaması halinde, icra müdürü tarafından reddedilir” şeklinde düzenlenmiştir.
Emekli Maaşının Rızaya Dayalı Haczi
Özellikle bankalar tarafından emeklilere kullandırılan kredilerde, kredi sözleşmesi sırasında emekli maaşına haciz konulabileceğine dair önceden alınmış muvafakatler sıklıkla yer almaktadır. Bu muvafakatler doğrultusunda kredi ödemelerinin aksaması durumunda, bankalar herhangi bir mahkeme veya icra takibi olmaksızın emekli maaşına bloke koymakta ve kesinti yapmaktadır.
Yargıtay kararlarında, önceden alınmış genel nitelikteki muvafakatlerin, somut ve güncel bir icra takibi olmaksızın yapılan kesintilere dayanak oluşturamayacağı yönünde değerlendirmelere rastlanmaktaysa da 17.07.2025 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurul 2022/2 esas 2025/1 karar ile tüketici kredisi nedeniyle verilen hapis, takas, mahsup ve benzeri onay ve rıza talimatları nedeniyle bankanın emekli maaşına doğrudan bloke koymasının mümkün olduğu ortaya konulmuştur.
Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurul 2022/2 esas 2025/1 karar sayılı ilamı gerekçesi:
- Gerek sözlesme özgürlüğüne iliskin açıklamalar gerekse ÏiK ve 5510 sayılı Kanun’da yer alan içtihadi birlestirme konusu hükümler hep birlikte değerlendirildiginde; kanun koyucunun ekonomik yönden eşit olmayan taraflar arasında zayıf olan korumaya yönelik olarak emekli maaşının haczedilemezliği ve haczedilemezlikten feragatin geçersizliğine dair anılan nispi emredici düzenlemelerle sosyal adaleti sağlama ve koruma görevini yerine getirme amacını taşıyacağı açıktır. Ne var ki içtihadi birleştirmeye konu hukuki ihtilaflarda herhangi bir cebri icra islemi değil, sözlesmenin âkidi tarafından borcun ifa biçimine ilişkin olarak karşi âkide verilmiş bir yetki söz konusudur.
- Elbette emekli maaşının cebri icra kanaliyla haczedilemeyeceği ve bunun aksine yönelik önceden yapılmış anlaşmalann geçersiz olduğu hususu (henüz bu konuda bir takip başlatılmamış dahi olsa) açık kanun hükmü gereğidir. Ancak anayasal bir hak olan sözleşme serbestisini sınırlayan bu hüküm istisnai niteliği gereği dar yorumlanmalı ve icra aşamasındaki uyuşmazlıklar için düzenlenmişken kapsamı kanunilik ilkesine aykırıolacak şekilde genişletilmemelidir. Bu hükümler borçlunun nzayla borcunu ifa etmemesi hâline ilişkin kural ve yöntemleri belirler; tabiidir ki kişi kendi nzasıyla kendi borcunu, alacaklı ile aralarındaki anlaşmaya uygun şekilde dilediği gibi ödeyebilecektir.
- Aksi yönde bir degerlendirme sözleşme serbestisi ve ahde vefa kuralna aykırı olacaği gibi, emekli maaşı dışında geliri ve bu surette teminat gösterebileceği herhangi bir mal varlığı bulunmayan tüketiciyi, tacir olmakla alacağının tahsili imkânini kuvvetlendirmek istemesi makul olan banka karşısınnda güç duruma düşürecek, günümüz sosyal ve ekonomik kosullarında emeklinin sahip olduğu nakdi varlıklar dışında hareket etmesine imkân bırakmayacaktır.
- Bu hâlde tüketicinin kredi sözlesmesi çerçevesinde borcunun kredi veren banka nezdindeki emekli maaşı hesabından virman vb. bir usulle tahsil edilebilecegi, bir başka anlatımla bu meblağ kadar emekli maaşına bloke konulabileceği yönünde verdiği bir talimatin, taraflar arasindaki ihtilaf henüz cebri icra aşamasına geçilmemişken, salt IlK’nn 82, 83/a ve 5510 sayil Kanun’un 93. maddesi geregi geçersiz olduğunun kabul edilmesi mümkün olmamalıdır. Böyle bir durumda taraflar arasındaki ihtilâf söz konusu icra hukuku kaideleri dairesinde çözümlenemeyecekse de elbette hâkim her somut olayın özelligine göre söz konusu sözleşme hükmünün borçlar hukuku ve tüketici hukukunun ilke ve esaslarına uygun olup olmadığının tartışacak, sözleşmenin tüketici yönünden bağlayıcı olup olmadığının, yine bankanın kanuna ve sözleşmeye uygun davranıp davranmadiğını belirleyecektir.
- Hâl böyle olunca, tüketici kredisi nedeniyle verilen hapis, takas, mahsup ve benzeri onay ve rıza talimatları nedeniyle bankanın emekli maaşına doğrudan bloke koymasının mümkün olduğu yönünde karar vermiştir.
- Buna göre banka tarafından alınmış rıza üzerine banka tarafından emekli maaşına icra takibi olmadan bloke konulabilecektir.
Hangi Hallerde Emekli Maaşının Haczi Mümkündür?
Emekli maaşına haciz konulması yalnızca bazı istisnai durumlarda mümkündür:
- Borçlunun açık ve yazılı muvafakati varsa, haciz işlemi gerçekleştirilebilir.
- Sosyal Güvenlik Kurumu alacakları (örneğin prim borcu, SGDP borcu) için maaşın dörtte biri (%25) oranında haciz uygulanabilir.
- Nafaka borçları da haciz kapsamına dâhildir.
Emekli Türüne Göre Maaş Haczinde Farklılık Var mı?
Emekli maaşının haczi konusunda, emeklilik türüne göre (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı vs.) bir ayrım bulunmamaktadır. 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’na tabi memur emeklileri ile 5510 sayılı Kanun kapsamındaki diğer emekliler arasında bu konuda temel bir fark yoktur.
