Hukukta iyiniyet Türk Medeni Kanunu madde 3’te ” Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz.” şeklinde düzenlenmiştir.
Türk Dil Kurumu’na göre iyiniyet “Herhangi bir kimse veya konuda hiçbir kötü düşünce beslememe; sağistem, hüsnüniyet, hüsnüzan” anlamında kullanılmaktadır.
Hukukta iyiniyet ise iyiniyet; “bilgisizlik, eksik veya yanlış bilgi olmalı”, “bilgisizlik veya yanlış bilgi hoş görülebilir olmalı” ve “hukuk düzenince iyiniyetin korunacağı öngörülmüş olmalı” şeklinde sınıflandırılabilen üç ana unsuru barındıracak şekilde kullanılmaktadır.[1]
Hukukta iyiniyet, bir hakkın kazanılması veya bir hukuki sonucun doğması yönünden mevcut bir engeli, bir eksikliği bilmemek ve hâlin gerektirdiği özen gösterilse dahi bilecek durumda olmamaktır. Bu aynı zamanda iyiniyet ilkesi olarak da geçmektedir.
Buna göre hukukta iyiniyet in unsurları:
- Bir eksikliği veya benzeri bir olguyu bilmemek:Bir hakkın kazanılması veya hukuki bir durumun ortaya çıkmasına engel olan olgunun varlığı veya yokluğu hakkında bilgi eksikliği veya yanlış bir bilgiye sahip olunması gerekir. Örneğin hırsızlık sonucu elde edilen taşınırın satın alınması durumunda satın alan kişinin iyiniyeti korunur.
- Hâlin gerektirdiği özen gösterilse dahi bilecek durumda olmamak:Her bilgisizlik veya bilgi eksikliği korunma kapsamına girmemektedir. Kişinin bulunduğu durum ve koşullara göre kendisinden yapması beklenen tüm araştırma ve özen yükümlülüğünü yerine getirmek sureti ile doğru bilgiye ulaşmış olması gerekir. Tüm bunlara karşın yine doğru bilgiye ulaşamamış ise artık bu kişinin mevcut bilgisi hoş görülebilir durumda olduğundan iyiniyeti olduğu kabul edilmektedir.
- iyiniyetin korunacağına dair kanunda düzenlemenin olması:iyiniyetli olduğunuzu iddia ettiğiniz durumda iyiniyetinizin
korunması için hukuk düzenince korunacağı kanunda düzenlenmiş olmalıdır. Kanunlarda iyiniyetin korunacağı durumlar istisna olup yorum yolu ile genişletilemez. Diğer bir ifade ile kanunda iyiniyetin korunacağı düzenlenmemiş ise kişinin iyiniyetli olup olmamasının bir önemi bulunmamaktadır.
İyiniyetin düzenlendiği Türk Medeni Kanunu ilgili maddeleri:
Hukuk düzeni belirli bir ölçüde kişilerin iyiniyetini korumuştur. Ancak, bu koruma sınırsız değildir. Kanun iyiniyetin korunduğu hâlleri ayrı ayrı düzenlemiş ve her bir hâlde iyiniyetin hangi kapsamda ve hangi şartlarla korunacağını farklı şekilde detaylandırmıştır
- Madde 1023- Tapu kütüğündeki tescile iyiniyetle dayanarak mülkiyet veya bir başka aynî hak kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur.
- Madde 988- Bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden o şey üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı aynî hak edinen kimsenin edinimi, zilyedin bu tür tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur.
- Madde 989- Taşınırı çalınan, kaybolan ya da iradesi dışında başka herhangi bir şekilde elinden çıkan zilyet, o şeyi elinde bulunduran herkese karşı beş yıl içinde taşınır davası açabilir. Bu taşınır, açık artırmadan veya pazardan ya da benzeri eşya satanlardan iyiniyetle edinilmiş ise; iyiniyetli birinci ve sonraki edinenlere karşı taşınır davası, ancak ödenen bedelin geri verilmesi koşuluyla açılabilir.
- Madde 990- Zilyet, iradesi dışında elinden çıkmış olsa bile, para ve hamile yazılı senetleri iyiniyetle edinmiş olan kimseye karşı taşınır davası açamaz.
- Madde 777- Başkasının taşınır bir malını davasız ve aralıksız beş yıl iyiniyetle ve malik sıfatıyla zilyetliğinde bulunduran kimse, zamanaşımı yoluyla o taşınırın maliki olur.
📌Kişinin iyiniyetli olup olmadığının ispatı çok önemli bir detaydır. Medeni Kanun madde 3’e göre aslolan iyiniyetin varlığıdır. Buna göre, iyiniyetin korunacağı durumlarda, bu korumadan yararlanacak kişinin kural olarak iyiniyetli bulunduğu kabul edilir. Yani kişinin iyiniyetli olmadığını iddia eden taraf, söz konusu kişinin belirli bir hususu bildiğini veya hâlin gerekli gösterdiği özeni gösterseydi bilecek durumda olduğunu ispatlaması gerekecektir. Elbette kişinin bir hususu bildiğini veya bilmediğini ispatlamak son derece güçtür. Hukukta iyiniyet konusu soyut bir konu olup uyuşmazlık halinde her zaman tarafımıza danışabilirsiniz.
Hukukta iyiniyet in varlığının dikkate alınması ve iyiniyetli olmaya da belirli hukuki sonuçlar bağlanmasının nedeni, kişilerin yapmış oldukları hukuksal iş ve işlemlerde kendilerini güvende hissetmeleridir.
Av. Havva KÜLÜĞ
[1] https://barandogan.av.tr/blog/medeni-hukuk/iyiniyet-nedir
